Van bank naar bank

Freek Engelpad

Nederlands English
Aan het Freek Engelpad (genoemd naar een Zaanse landschapsschilder), met zicht op het brede water van de Watering. Aan dit water en aan de sloot die er haaks op uit kwam, de Guissloot stonden ooit drie papiermolens op een rij.
Zaandijk kende in de 18e en 19e eeuw een grote concentratie witpapierbedrijven in handen van de families Honig, Breet, Kool en Van der Ley.
De papierfabricage vond plaats in windmolens zoals de Schoolmeester, de Vergulde Bijkorf, de Veenboer, het Herderskind, de Wever, de Zwarte Bonsem, de Eendracht en het Fortuyn.

Aanvankelijk werd alleen grauw pakpapier en bord (karton) gemaakt, vanaf 1674 ook schrijfpapier. Dit was mogelijk door een technische verbetering: de maalbak of Hollander. Dit apparaat werd geschikt gemaakt voor de witpapierfabricage door een wijziging van de vorm van één van de messen, en door vervanging van het ijzer door een legering van geel en rood koper.
Wit papier vereiste zuiver water. Dit loste men op door diepliggend grondwater via putten op te pompen en in vijvers te verzamelen. Het oppompen gebeurde door kleine, zelfkruiende staartmolentjes, die put- of petmolens worden genoemd. Vervolgens werd het reeds deels gereinigde water voor verdere filtering in waterbakken door lagen zand en schelpen geleid en opgevangen in een verzamelbak. Via houten goten kwam het gezuiverde water uiteindelijk terecht in de maal- en roerbak en in de schepkuip.
Het hele proces van handgeschept papiermaken is nog te zien in molen de Schoolmeester uit 1692. Deze molen staat iets ten zuiden van deze bank en is de laatste windpapiermolen ter wereld!

Het Honig Breethuis aan de Lagedijk in Zaandijk is een historische papierfabrikeurswoning, waarin te zien is hoe er in het begin van de 19e eeuw op stand werd geleefd. Hier is tevens een presentatie te bezichtigen over het papierbedrijf C & J Honig Breet, ingeleid door een levendige documentaire. Het museum wijdt ook met enige regelmaat kleine wisseltentoonstellingen aan de Zaanse papierhistorie.